Zijn er in Nederland te veel ingewikkelde regels rondom opsporing? Wordt het onderzoeken van mogelijke verdachten niet onnodig gecompliceerd gemaakt door wetten en procedures waar de politie aan vastzit, vooral bij cold cases die al jaren of zelfs decennia stilliggen?
De politie maakt de regels waar ik het over heb niet zelf. Zij moet werken binnen wetten en beleidskaders die zijn vastgesteld door de politiek en het ministerie van Justitie en Veiligheid, en wordt daarbij gecontroleerd door het Openbaar Ministerie en de rechter. Wetgeving zoals het Wetboek van Straf-vordering en de Wet politiegegevens bepaalt in grote mate wat wel en niet mag. Die regels zijn bedoeld om burgers te beschermen, maar in de praktijk laten ze weinig ruimte voor maatwerk in talloze vastgelopen zaken in ons land.
Oplosbare zaken onoplosbaar
Juist bij cold cases levert dat namelijk grote problemen op. Zaken die al twintig of dertig jaar geen stap verder zijn gekomen, blijven liggen omdat elke vervolgstap eerst langs een ingewikkeld juridisch traject moet. Dat roept een ongemakkelijke, maar realistische vraag op: hoeveel daders van ernstige gewelds- en zedendelicten zijn nooit onderzocht, of slechts heel beperkt, omdat onderzoek vastliep in procedures?
Wij hebben als stichting vaak genoeg tips gedeeld over personen die precies pasten bij de door de politie opgestelde omschrijving, en waarvan tipgevers aangaven dat ze in de buurt van het slachtoffer woonden, contact met het slachtoffer hadden gehad en mogelijk een motief hadden. Maar zelfs dan blijkt het vaak moeilijk om vervolgstappen te zetten. Handelingen die logisch lijken, zoals het voorleggen van foto’s aan getuigen of het uitvoeren van een DNA-test, zijn vaak niet mogelijk omdat eerst aan allerlei aanvullende voorwaarden moet worden voldaan.
In een cold case kan een concreet aanknopingspunt juist het startpunt zijn voor verder onderzoek. Het is onrealistisch om te verwachten dat een tip meteen volledig bewijs oplevert. Onderzoek dient juist om te toetsen of een spoor verder kan worden gevolgd en om te bepalen of een verdachte kan worden bevestigd of uitgesloten. In de praktijk zorgen allerlei regels er echter voor dat de politie vaak van ver moet komen om iets met zo’n tip te kunnen doen.
Geen dossier or samenwerking mogelijk
Dezelfde ingewikkelde regels zorgen ook voor veel terughoudendheid bij de politie bij het delen van informatie. Familieleden krijgen vaak geen inzage in hun eigen dossier, ook al zouden sommige regels dat in principe toestaan. In de praktijk wordt vaak een ander regelkader aangevoerd, waardoor het voor nabestaanden en achterblijvers vrijwel onmogelijk is om te begrijpen wat hun rechten zijn of hoe ze deze kunnen uitoefenen. Ook als externe, professionele organisaties die zorgvuldig werken en aantoonbare resultaten hebben geboekt hun hulp aanbieden in een onopgeloste zaak, blijkt er in de praktijk weinig mogelijk. Daaraan draagt de stugge houding van de politie weinig bij, al is die houding natuurlijk grotendeels het gevolg van de steeds strengere regels die in de loop der jaren zijn opgetrokken.
Het staat in schril contrast met landen als de Verenigde Staten. Daar wordt onder strikte voorwaarden wél samengewerkt met serieuze burgerinitiatieven en externe organisaties. Die samenwerkingen hebben daar al vaak geleid tot spectaculaire doorbraken in zaken die jarenlang vastzaten. Doorbraken die zonder de samenwerking waarschijnlijk nooit zouden hebben plaatsgevonden.
Oproep aan politici
De kernvraag is niet of privacy en rechtsbescherming belangrijk zijn, want dat staat buiten kijf. De vraag is of de huidige balans nog klopt. In langdurige en vastgelopen zaken laten de regels nauwelijks ruimte voor nieuwe inzichten of hernieuwd onderzoek. Het risico daarvan is groot: cold cases worden definitief onoplosbaar doordat verdachten overlijden, getuigen wegvallen of zich niets meer herinneren, en bewijsmateriaal verloren gaat. Daarmee verdwijnt ook de kans om gevaarlijke daders alsnog uit de samenleving te halen.
Het is aan de politiek om hier kritisch naar te kijken. Niet om rechtsbescherming overboord te gooien, maar om te erkennen dat het maatschappelijk belang bij het oplossen van ernstige misdrijven zwaarder kan wegen dan maximale terughoudendheid in zaken die al decennia vastzitten. In uitzonderlijke, langdurige cold cases zou meer ruimte moeten bestaan voor effectieve opsporing. Zolang die herbezinning uitblijft, blijven we gevangen in een systeem dat bescherming biedt, maar tegelijkertijd voorkomt dat gerechtigheid alsnog kan worden bereikt.
Reactie plaatsen
Reacties